تاریخچه بستنی سنتی در ایران

بستنی سنتی از دوران باستان تا قاجاریه

بستنی سنتی یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین دسرهای خوشمزه و سنتی ایران است که در همه‌جا طرفداران بسیاری دارد. در تهیه بستنی سنتی دل‌چسب از موادی نظیر شیر، تخم مرغ، زعفران، گلاب، شکر، وانیل و آرد ثعلب، خامه و پسته استفاده می‌شود.

تاریخچه بستنی سنتی در ایران به دوران باستان برمی‌گردد. ایرانی‌ها در قدیم نوعی دسر که شبیه به بستنی امروزی بود را در مجالس استفاده می‌کردند. این دسر از یخ و آب افشره انگور درست می‌شد. به این ترتیب که ایرانی‌ها در فصول گرم از افشره انگور استفاده می‌کردند و آن را روی یخ و برف می‌ریختند و به عنوان یک دسر خنک از آن استفاده می‌کردند و این اولین بستنی ایرانی را شکل داد.

در ایران قدیم، تهیه بستنی کار آسانی نبود. افراد باید به بالای کوه‌ها می‌رفتند و بعد از کنار زدن یخ و برف‌های رویی برف‌های زیرین را جدا کرده و در ظرف‌هایی که با با روش سنتی عایق گرمایی و سرمایی شده بودند به شهر می‌آوردند. بعد از آن این برف تمیز و سالم را با افشره انگور مخلوط می‌کردند و مصرف می‌کردند. البته در برخی از شهرها یخچال‌هایی در دل زمین کنده شده بود یا به صورت طبیعی چنین یخچال‌هایی وجود داشت که مردم از یخ و برف آن برای درست کردن بستنی قدیمی ایرانی یا همان دسر خنک استفاده می‌کردند.

گره خوردن بستنی سنتی با نام اکبر جعفری

بستنی زعفرانی، بستنی ایرانی سنتی، نوعی بستنی با نام بستنی سنتی یا ایرانی در ایران رواج دارد که دارای طعم زعفران و رنگ زرد می‌باشد و از مواد مهم آن آرد ثعلب است. این بستنی همراه با خلال پسته و تکه‌های بزرگ خامه است و طرفداران زیادی دارد.

اکبر جعفری ملایری که بعدها به نام اکبر مشتی معروف شد در ابتدا کار ديگري داشت و بستني فروش نبود. او از تهران برای شمال کشور چای و شکر و برخي مواد غذايي ديگر را مي‌برد و از آن‌جا هيزم برای تهران مي‌آورد. اما در سن بيست سالگي با شخصي به نام ممد ريش (محمد ريش) آشنا شد که با درباريان ارتباط داشت و از طريق ممد ريش با بستني آشنا شد.

اکبر مشتی به چندين دليل مشهور است. اول، اینکه بسيار سخت‌کوش بود و با توجه به اینکه در زمان وي هنوز يخچال به شکل امروزي وجود نداشت، مجبور بود به کوه‌های اطراف تهران سفر کند و هر روز برای تهيه يخ، وقت زيادي صرف کند. نکته دوم، اینکه اکبر مشتي بستني که نمونه اصلي آن خارجي بود را به شکل بومي تغيير داد.

بستنی سنتی در تاریخ کهن ایران

در ایران، بستنی در گذشته به صورت سنتی و دستی تهیه می‌شد. این بستنی با نام “بستنی سنتی زعفرانی” شناخته می‌شد و در ظروفی دو جداره بشکه‌ای تهیه می‌شد. در داخل جدار داخلی این بشکه، موادی مانند شیر، خامه، شکر، ثعلب و زعفران قرار می‌گرفت و در جدار بیرونی، یخ و نمک ریخته می‌شد. سپس بشکه را تکان می‌دادند تا بستنی تهیه شود اما امروزه، صنعت بستنی در ایران به صورت صنعتی و با توسعه فراوان انجام می‌شود و تقریباً در تمام شهرهای ایران مصرف می‌شود.

تهیه بستنی سنتی در ایران در گذشته رایج نبود و در قرن نوزدهم از اروپا به ایران وارد شد و متداول شد. در واقع، از سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، نام محلی ییلاقی در فرانسه به نام پلومبیر به ایران منتقل شد. در این محل، بستنی خوشمزه‌ای تهیه می‌شد و نام پلومبیر به معنای نوعی بستنی که با مخلفاتی همراه است، از این شهر به ایران آمد. برخی منابع ذکر کرده‌اند که در آخرین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه، تهیه بستنی در ایران رایج شد و مشهورترین بستنی فروشی تهران به نام ممد ریش بستنی خامه‌دار ویژه تهیه می‌کرد که توسط مردم تهران استقبال زیادی می‌شد.

این بستنی با استفاده از ثعلب تهیه می‌شد. یخ و نمک را در بشکه‌ای ریخته و سپس شیر را به داخل بشکه می‌ریختند. با استفاده از وسایل مخصوص و با انجام تمهیدات زیاد و تکان دادن و چرخاندن ظرف، بستنی تهیه می‌شد. بستنی فروشی‌های دوره‌گرد به زودی در تهران پیدا شدند که بستنی را در همان محفظه‌ها می‌چرخاندند و با نان مخصوص به مشتریان عرضه می‌کردند.

روزگار کنونی بستنی سنتی در ایران

امروز، با پيشرفت تکنولوژي، تولید بستني ساده‌تر شده است و شما مي‌توانيد در همه جای کشور، بستنی سنتی را پیدا کنید. همچنین، بازار بستني در حال گسترش است و شما مي‌توانید انواع جديدي را پیدا کنید. البته اگر مواد اولیه بستنی سنتی کاملا ارگانیک و سالم باشند حتما طعم و مزه آن نسبت به آنچه قبلا تجربه کردید، متفاوت خواهد بود. تولید محصولات لبنی ارگانیک آنقدر گسترش یافته که بستنی سنتی را هم دربر می گیرد. بستنی سنتی گلبانان با استفاده از شیر ارگانیک و بدون هیچکونه افزودنی تولید و عرضه می شود.